جستجو در مقالات منتشر شده
۱ نتیجه برای ضیایی
الهه آهنی، سامان ضیایی، حمید محمدی، مصطفی مردانی نجف آبادی، عباس میرزایی،
دوره ۱، شماره ۲ - ( پاییز و زمستان ۱۴۰۲ ۱۴۰۲ )
دوره ۱، شماره ۲ - ( پاییز و زمستان ۱۴۰۲ ۱۴۰۲ )
چکیده
مقدمه و هدف: افزایش دما، تابش خورشید و تغییر در الگوهای بارش از جمله مهمترین عوامل اثرگذار بر افزایش نیاز آبی گیاهان، تبخیر- تعرق و تغییر در حجم و رواناب‌ها و رطوبت خاک است که این تغییرات بهنوبه خود میزان تقاضا و عرضه آب را در بخش کشاورزی شمال شرق ایران دستخوش تغییر نموده است. بنابراین، مجموعه این موارد، آگاهی از آثار تغییر اقلیم بر بخش کشاورزی و منابع آب را ضروری می‌سازد. با در نظر داشتن مسئله بحران آب در ایران و حوضه‌های آبریز شمال شرق آن به‌خصوص حوضه آبریز کشف‌رود که یکی از بحرانی‌‌ترین حوضه‌ها میباشد توجه به بهرهوری آب در این نواحی امری ضروری است. در این راستا، به‌‌منظور محاسبه میزان حجم آب مصرفشده محصولات کشاورزی در مراحل مختلف رشد، از شاخص ردپای آب با هدف ارزیابی مناسب آب مصرفی در بخش کشاورزی در اقلیم‌‌های مختلف بهره گرفته شد.
مواد و روش‌ها: شبیه‌‌سازی پارامترهای حوضه تحت سناریوهای اقلیمی برای دوره ۲۰۴۰-۲۰۲۱ در نرم‌‌افزار WEAP صورت گرفت. پس از مدل‌‌سازی منابع آب در نرم‌‌افزار WEAP، به‌‌منظور تعریف سناریوهای تغییر اقلیم، از نتایج شبیه‌‌سازی با استفاده از ترکیب وزنی چهار مدل AOGCM از پروژه مقایسه مدلهای جفت شده فاز ششم (CIMP۶) تحت سه سناریو SSP۱-۲/۶(خوشبینانه)، SSP۳-۷/۰ (بدبینانه) و SSP۵-۸/۵ (خیلی بدبینانه) برای دوره پایه (۲۰۱۲- ۱۹۹۳) و دوره آینده (۲۰۲۱-۲۰۴۰) پرداخته شد. مشاهدات خروجی مدلهای گزارش ششم تحت سناریوهای جدید (SSP) هستند، که خطوط سیر بخش‌های مشترک اقتصادی– اجتماعی یا به‌عبارتی مسیرهای پایدار اجتماعی است و در واقع سناریوهای مختلفی برای توسعه اقتصادی، جمعیت و تکنولوژی در آینده و غلظت‌های مختلف گازهای گلخانه‌ای را توصیف می‌کند. چارچوب مفهومی مطالعه حاضر، محاسبه بهرهوری اقتصادی و فیزیکی منابع آب محصولات زراعی با استفاده از ردپای آب و کربن در شرایط تغییر اقلیم بود. این رویکرد در حوضه آبریز کشف‌رود واقع در شمال شرق ایران برای ۹۹-۱۳۹۸ توسعه داده شد.
یافته‌ها: نتایج نشان داد نیاز آبی محصولات زراعی منطقه در همه سناریوهای اقلیم (CMIP۶) افزایش پیدا نمود و مقدار عملکرد آن کاهش یافت. همچنین، بیشترین ردپای آب آبی در بین محصولات منتخب را بهترتیب چغندرقند، ذرت علوفه‌ای، پیاز، یونجه، گوجه‌فرنگی و خیار دارا بودند. افزایش شاخص ردپای آب آبی محصولات در حوضه بیانگر حجم بیشتر ردپای آب آبی نسبت به ردپای آب سبز بود که نشاندهنده افزایش تبخیر و تعرق و کاهش میزان بارندگی در شمال شرق کشور میباشد. نتایج نشان داد محصول یونجه با ۲۶۲۳/۲ مترمکعب بر تن در سناریو بدبینانه بیشترین و ذرت علوفه‌ای با ۵۰۲ مترمکعب بر تن کمترین ردپای آب در تولید محصول بهخود اختصاص دادند. سیب‌زمینی، گوجه‌فرنگی، خیار، پیاز و جو بهترتیب بالاترین بهرهوری اقتصادی در شرایط اقلیمی بدبینانه دارا بودند. این امر بیانگر کاهش بارندگی و افزایش دما در سال‌های ۲۰۴۰ میباشد. همچنین، کمترین میزان بهرهوری فیزیکی در اقلیم بدبینانه را گندم و یونجه بهترتیب با ۳۰۹/۲ و ۳۳۶/۲ کیلو برمترمکعب شامل هستند. به‌‌عبارتدیگر، با تغییر شرایط اقلیم و افزایش نیاز آبی محصولات، شاخص بهرهوری اقتصادی آب در سطح پایین‌تری قرار گرفت. در بین محصولات مورد بررسی ذرت علوفه‌ای کمترین سهم در ردپای آب سبز (۱ درصد) در هکتار را بهخود اختصاص داده است. در صورتی‌که سهم این محصول از ردپای آبی ۱۴/۵۲ درصد برآورد شد. همچنین، محصولات یونجه، جو، گندم و گوجه فرنگی بهترتیب ۲۱/۸۵، ۲۰/۳۶، ۲۰/۰۳ و ۱۰/۰۹ درصد بیشترین سهم و مقدار قابل توجه‌ای از ردپای آب سبز را به خود اختصاص دادند. در مقابل سهم ردپای آب آبی محصولات ذکرشده بهترتیب ۱۲/۳، ۲/۵، ۵/۷ و ۱۱/۷ درصد برآورد شد. شاخص بهرهوری اقتصادی گندم و یونجه در سناریو بدبینانه به‌تریتب معادل ۹۲۷۶/۳ و ۷۴۴۴/۰۲ ریال بر مترمکعب محاسبه شد. به طوری که استمرار شرایط خشکسالی در حوضه منجر به کاهش ۴۸ و ۵۶ درصد در بهرهوری آن شد. بیشترین ردپای آب آبی و کربن به ترتیب محصولات سیب‌زمینی، چغندرقند، پیاز، خیار و ذرت دارا بودند. کمترین آن را به ترتیب گندم، جو، گوجه‌فرنگی و یونجه بهخود اختصاص دادند. با توجه به مفهوم ردپای آب، چنانچه برای تولید یک محصول خاص مقدار آب کمتری بتوان مصرف کرد، آن محصول در اولویت تولید قرار دارد. بنابراین، مناسب‍ترین محصول در بحث ردپای آب آبی و کربن متعلق به محصول گندم بوده است.
نتیجه‌گیری: در پژوهش حاضر مصرف آب برای محصولات کشاورزی مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد سهم ردپای آب سبز در محصولات یونجه، جو، گندم و گوجه‌فرنگی بالاتر از ۲۰ درصد از سهم کل ردپای آب بود. به‌‌طور کلی، با توجه به پیامدهای تغییر اقلیم و خشکسالی‌های پیش‌رو می‌بایست به مسئله کمبود آب توجه ویژه‌ای شود و منابع آب به شیوه‌ای صحیح مدیریت گردد. همچنین، در الگوی کشت محصولات تغییرات اساسی لحاظ شود بهگونه‌ای که کشت محصولات با نیاز آبی کمتر و عملکرد بیشتر متناسب با اقلیم هر منطقه جایگزین سایر محصولات گردد. مهمترین راهکار نیز در راستای کاهش ردپای آب آبی از طریق کاهش تقاضا و مصارف آب و به‌عبارتی متوازن‌سازی عرضه آب با توجه به پتانسیل‌های منابع آبی منطقه میباشد. یکی از راهکارهای عملی نیز در مدیریت منابع آب، برآورد نیاز آبی گیاه و تعیین مقدار حجم آب مصرفی در مراحل مختلف تولید محصول پیشنهاد گردید.
مواد و روش‌ها: شبیه‌‌سازی پارامترهای حوضه تحت سناریوهای اقلیمی برای دوره ۲۰۴۰-۲۰۲۱ در نرم‌‌افزار WEAP صورت گرفت. پس از مدل‌‌سازی منابع آب در نرم‌‌افزار WEAP، به‌‌منظور تعریف سناریوهای تغییر اقلیم، از نتایج شبیه‌‌سازی با استفاده از ترکیب وزنی چهار مدل AOGCM از پروژه مقایسه مدلهای جفت شده فاز ششم (CIMP۶) تحت سه سناریو SSP۱-۲/۶(خوشبینانه)، SSP۳-۷/۰ (بدبینانه) و SSP۵-۸/۵ (خیلی بدبینانه) برای دوره پایه (۲۰۱۲- ۱۹۹۳) و دوره آینده (۲۰۲۱-۲۰۴۰) پرداخته شد. مشاهدات خروجی مدلهای گزارش ششم تحت سناریوهای جدید (SSP) هستند، که خطوط سیر بخش‌های مشترک اقتصادی– اجتماعی یا به‌عبارتی مسیرهای پایدار اجتماعی است و در واقع سناریوهای مختلفی برای توسعه اقتصادی، جمعیت و تکنولوژی در آینده و غلظت‌های مختلف گازهای گلخانه‌ای را توصیف می‌کند. چارچوب مفهومی مطالعه حاضر، محاسبه بهرهوری اقتصادی و فیزیکی منابع آب محصولات زراعی با استفاده از ردپای آب و کربن در شرایط تغییر اقلیم بود. این رویکرد در حوضه آبریز کشف‌رود واقع در شمال شرق ایران برای ۹۹-۱۳۹۸ توسعه داده شد.
یافته‌ها: نتایج نشان داد نیاز آبی محصولات زراعی منطقه در همه سناریوهای اقلیم (CMIP۶) افزایش پیدا نمود و مقدار عملکرد آن کاهش یافت. همچنین، بیشترین ردپای آب آبی در بین محصولات منتخب را بهترتیب چغندرقند، ذرت علوفه‌ای، پیاز، یونجه، گوجه‌فرنگی و خیار دارا بودند. افزایش شاخص ردپای آب آبی محصولات در حوضه بیانگر حجم بیشتر ردپای آب آبی نسبت به ردپای آب سبز بود که نشاندهنده افزایش تبخیر و تعرق و کاهش میزان بارندگی در شمال شرق کشور میباشد. نتایج نشان داد محصول یونجه با ۲۶۲۳/۲ مترمکعب بر تن در سناریو بدبینانه بیشترین و ذرت علوفه‌ای با ۵۰۲ مترمکعب بر تن کمترین ردپای آب در تولید محصول بهخود اختصاص دادند. سیب‌زمینی، گوجه‌فرنگی، خیار، پیاز و جو بهترتیب بالاترین بهرهوری اقتصادی در شرایط اقلیمی بدبینانه دارا بودند. این امر بیانگر کاهش بارندگی و افزایش دما در سال‌های ۲۰۴۰ میباشد. همچنین، کمترین میزان بهرهوری فیزیکی در اقلیم بدبینانه را گندم و یونجه بهترتیب با ۳۰۹/۲ و ۳۳۶/۲ کیلو برمترمکعب شامل هستند. به‌‌عبارتدیگر، با تغییر شرایط اقلیم و افزایش نیاز آبی محصولات، شاخص بهرهوری اقتصادی آب در سطح پایین‌تری قرار گرفت. در بین محصولات مورد بررسی ذرت علوفه‌ای کمترین سهم در ردپای آب سبز (۱ درصد) در هکتار را بهخود اختصاص داده است. در صورتی‌که سهم این محصول از ردپای آبی ۱۴/۵۲ درصد برآورد شد. همچنین، محصولات یونجه، جو، گندم و گوجه فرنگی بهترتیب ۲۱/۸۵، ۲۰/۳۶، ۲۰/۰۳ و ۱۰/۰۹ درصد بیشترین سهم و مقدار قابل توجه‌ای از ردپای آب سبز را به خود اختصاص دادند. در مقابل سهم ردپای آب آبی محصولات ذکرشده بهترتیب ۱۲/۳، ۲/۵، ۵/۷ و ۱۱/۷ درصد برآورد شد. شاخص بهرهوری اقتصادی گندم و یونجه در سناریو بدبینانه به‌تریتب معادل ۹۲۷۶/۳ و ۷۴۴۴/۰۲ ریال بر مترمکعب محاسبه شد. به طوری که استمرار شرایط خشکسالی در حوضه منجر به کاهش ۴۸ و ۵۶ درصد در بهرهوری آن شد. بیشترین ردپای آب آبی و کربن به ترتیب محصولات سیب‌زمینی، چغندرقند، پیاز، خیار و ذرت دارا بودند. کمترین آن را به ترتیب گندم، جو، گوجه‌فرنگی و یونجه بهخود اختصاص دادند. با توجه به مفهوم ردپای آب، چنانچه برای تولید یک محصول خاص مقدار آب کمتری بتوان مصرف کرد، آن محصول در اولویت تولید قرار دارد. بنابراین، مناسب‍ترین محصول در بحث ردپای آب آبی و کربن متعلق به محصول گندم بوده است.
نتیجه‌گیری: در پژوهش حاضر مصرف آب برای محصولات کشاورزی مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد سهم ردپای آب سبز در محصولات یونجه، جو، گندم و گوجه‌فرنگی بالاتر از ۲۰ درصد از سهم کل ردپای آب بود. به‌‌طور کلی، با توجه به پیامدهای تغییر اقلیم و خشکسالی‌های پیش‌رو می‌بایست به مسئله کمبود آب توجه ویژه‌ای شود و منابع آب به شیوه‌ای صحیح مدیریت گردد. همچنین، در الگوی کشت محصولات تغییرات اساسی لحاظ شود بهگونه‌ای که کشت محصولات با نیاز آبی کمتر و عملکرد بیشتر متناسب با اقلیم هر منطقه جایگزین سایر محصولات گردد. مهمترین راهکار نیز در راستای کاهش ردپای آب آبی از طریق کاهش تقاضا و مصارف آب و به‌عبارتی متوازن‌سازی عرضه آب با توجه به پتانسیل‌های منابع آبی منطقه میباشد. یکی از راهکارهای عملی نیز در مدیریت منابع آب، برآورد نیاز آبی گیاه و تعیین مقدار حجم آب مصرفی در مراحل مختلف تولید محصول پیشنهاد گردید.
| صفحه ۱ از ۱ |
پایگاه های مرتبط
کلمات کلیدی
نشریه, مجله علمی, مقاله علمی, کلمه شماره یک, کلمه شماره یک, کلمه شماره یک, کلمه شماره یک, کلمه شماره دو, کلمه شماره یک, کلمه دونظرسنجی
کلیه حقوق این وب سایت متعلق به اقتصاد و امنیت غذایی می باشد.
طراحی و برنامه نویسی : یکتاوب افزار شرق
© 2025 CC BY-NC 4.0 | Journal of Economics and Food Security
Designed & Developed by : Yektaweb