مسعود سامیان، سعید مهرجو، شهاب بیشه سری،
دوره ۱، شماره ۲ - ( پاییز و زمستان ۱۴۰۲ ۱۴۰۲ )
چکیده
مقدمه و هدف: تولیدکنندگان بخش کشاورزی با ریسک‌های مختلفی مواجه هستند. گروهی از این ریسک‌ها، ریسک‌های تولیدی هستند که بر تولید یا عملکرد تولیدکننده تأثیر می‌گذارند. از جمله این ریسک‌ها می‌توان به تغییرات آبوهوایی، بیماری‌ها، آفات و غیره اشاره نمود. گروه دوم از ریسک‌ها که اصطلاحاً به آن‌ها ریسک‌های قیمتی گفته میشود، برروی قیمت دریافتی تولیدکننده یا قیمت پرداختی برای نهاده تأثیر می‌گذارد و در نتیجه در قیمت‌‌ها ایجاد نوسان میکند. به گروه سوم از ریسک‌ها، ریسک‌های سیاست‌گذاری یا نهادی گفته میشود. تولیدکنندگان همواره با این گروه از ریسک‌ها مواجه هستند. گروه چهارم از ریسک‌ها که اصطلاحاً به آن‌ها ریسک‌های بازار گفته میشود، ناشی از شرایط بازار محصولات کشاورزی و کاستی زیرساخت‌های بازار است. گروه پنجم از ریسک‌‌هایی که دولت باید تدابیر لازم را برای مواجهه با آن‌ها بیاندیشد، ریسک‌های سلامت یا بهداشت است. در این‌جا، منظور بهداشت و سلامت مصرف‌کننده نیست بلکه بهداشت و سلامت خود تولیدکننده است. چرا که تولیدکننده به‌عنوان یک انسان خود بخشی از عملیات تولید را انجام می‌دهد که در بسیاری از مواقع جانشینی ندارد. سیاست‌‌ها و ابزارهای قیمتی، شامل ابزارهایی هستند که متغیر سیاستی هدف آن‌ها، حمایت از قیمت دریافتی تولیدکننده برای محصول تولیدی و یا قیمت پرداختی برای نهاده‌‌‌‌های مورداستفاده در تولید است. این مقاله به دنبال بررسی تأثیر سیاست‌‌های قیمتی بر الگوی کشت بهینه در دشت کبودرآهنگ میباشد.
مواد و روش‌ها: در این پژوهش جهت بررسی تأثیر سیاست‌‌های قیمتی از رهیافت برنامه‌‌ریزی ریاضی مثبت استفاده میشود که در آن بسیاری از محدودیت‌‌ها و معایب برنامه‌‌ریزی ریاضی هنجاری برطرف گردیده است. لذا، با توجه به جدیدبودن آن نسبت به سایر روشهای تحلیل سیاست‌‌های کشاورزی و با توجه به اینکه روش مذکور از روشهای برنامه‌‌ریزی ریاضی است، به‌عنوان متدولوژی تحقیق حاضر برای تحلیل سیاست‌‌های موردنظر انتخاب شده است. اطلاعات موجود در این پژوهش از سازمان جهاد کشاورزی همدان، شرکت آب منطقه‌ای استان همدان، مرکز آمار ایران و پرسشنامه محقق‌ساخته که توسط کشاورزان تکمیل شده بود در سال ۹۹-۱۳۹۸ اخذ شده و در نهایت ۱۱ سناریو شامل سناریوهای قیمتی، نهاده‌‌ای و راندمان آبیاری تدوین شد و در دشت کبودرآهنگ با استفاده از نرم‌افزار GAMS اجرا شد.
یافته‌ها: نتایج اعمال سناریوی حذف سیاست قیمت تضمینی و قیمت‌‌گذاری محصولات با قیمت جهانی و نرخ تسعیر ارزی ۴۲ هزار ریالی در دشت کبودرآهنگ نشان داد که در نتیجه اعمال این سیاست سطح زیرکشت منطقه بهشدت کاهش پیدا کرده به‌طوری که سطح زیرکشت منطقه از ۱۳۵۴۳۹ هکتار به ۷۹۵۰۱ هکتار (۴۱ درصد) کاهش پیدا میکند. بیشترین میزان کاهش سطح زیرکشت مربوط به گندم دیم با ۷۰ درصد کاهش میباشد.
نتیجه‌گیری: نتایج حاصل از از اعمال سناریو حذف سیاست قیمت تضمینی و قیمت‌‌گذاری محصولات با قیمت جهانی و نرخ تسعیر ارزی ۱۳۶ هزار ریالی در دشت کبودرآهنگ بیانگر این موضوع بود که با اعمال این سناریو سطح زیرکشت منطقه ۳۰ درصد کاهش پیدا میکند. سومین سناریو بررسی شده در خصوص قیمت تضمینی در این مطالعه سناریو ادامه سیاست قیمت‌تضمینی محصولات کشاورزی مطابق قیمت‌های مصوب سال زراعی ۱۴۰۰-۱۳۹۹ در دشت کبودرآهنگ میباشد که در نتیجه اعمال این سیاست سطح زیرکشت کل منطقه ۳۹ درصد کاهش پیدا میکند، که بیشترین کاهش سطح زیرکشت مربوط به محصولات کم‌بازده جو دیم (۶۷ درصد) و گندم دیم (۴۸ درصد) میباشد. از سوی دیگر، در نتیجه اعمال این سیاست و با توجه به قیمت‌های سال زراعی ۱۴۰۰-۱۳۹۹ سطح زیرکشت خیار، سیب‌زمینی و گندم آبی بیشترین افزایش را داشته و بهترتیب ۱۲۹ درصد، ۸۲ درصد و ۵۱ درصد افزایش پیدا میکند. نکته مهم دیگر در خصوص این سیاست کاهش آب مصرفی بهمیزان ۳۹ درصد میباشد.
